türkiye başbakanı ne demek?

Türkiye Cumhuriyeti başbakanı, Türkiye'de 1920-2018 yılları arasında hükûmetin başı ve Bakanlar Kurulunun başkanı olarak görev yapan makamdı. Başbakan, cumhurbaşkanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından seçilir ve görev süresi boyunca Çankaya Köşkü'nde ikâmet ederdi. Başbakanlık, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun ardından yapılan 2018 Türkiye genel seçimleri ile birlikte kaldırıldı.

Tarihçe

Osmanlı Dönemi

1. Dönem

Sultan II. Mahmud devlet teşkilâtında giriştiği ıslahat sırasında Sadrazam Ra­uf Paşa'nın unvanını 30 Mart 1838 ta­rihli bir hatt-i hümâyunla "başvekil" olarak değiştirdi. Bu unvan padişahın ölümünden sonra 3 Temmuz 1839'da Hüsrev Paşa'nın sadrazam tayin edilmesiyle sona erdi.

2. Dönem

Sultan II. Abdülhamid'in 4 Şubat 1878'de Ahmed Vefik Paşa'yı "baş­vekil" tayin etmesi ise Osmanlı Devleti'nde 1876'dan beri yürürlükte bulunan Meşrutiyetin bir gereği sayılabilir. Gerçekten Ahmed Vefik Paşa bu makamı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulünün memlekette yerleşmesi için sadâretin başve­kâlete değişmesi şartıyla kabul etmişti. Ancak padişah 14 Şubat 1878'de Meclis-i Meb'ûsan'ı dağıttığı halde "başve­kil"liği kaldırmadı.

3. Dönem

18 Nisan 1878'de Ahmed Vefik Paşa'nın yerine tayin ettiği Sâdık Paşa da aynı unvanı kullandı. 28 Mayıs 1878'de Mütercim Rüşdü Paşa sadrazam tayin edildiği zaman başvekiilik unvanı kaldırıldı. Sultan Abdülhamid, Tunuslu Hayreddin Paşa'yı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulüne taraftarlığı yüzünden sadâretten uzaklaştırdığı halde halefi Ârifî Paşa'yı 29 Temmuz 1879'da "baş­vekil" sıfatıyla tayin etti. Ondan sonra ta­yin edilen Said, Kadri, Abdurrahman ve Ahmed Vefik paşalar da "başvekil" unva­nını kullandılar. "Başvekil" unvanının kul­lanılması bu üçüncü dönemde öncekile­re nisbetle daha uzun sürmüş ve Küçük Said Paşa'nın 3 Aralık 1882'de sadra­zamlığa tayinine kadar üç buçuk yıl de­vam etmiştir.

Kurtuluş Savaşı Dönemi

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesi üzerine İstanbul hüküme­tinin ülke bütünlüğünü korumada âciz kalması, Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Millî Mücadele'nin başlamasına sebep olmuştur. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmış ve işleri yürütmek için üyeleri meclis tarafından seçilen İcra Ve­killeri Heyeti kurulmuştur. Meclis reisi İcra Vekilleri Heyeti'nin de başıydı. Bu hükûmet tarzı, 10 Ocak 1921 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye kanunu ile düzenlendi.

Cumhuriyet Dönemi

Millî Mücadele zaferle neticelendikten sonra 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin ilan edildiği gün, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilât-ı Esâsiyye kanununun bazı maddelerini değiştirdi. 12. maddeye gö­re reisicumhur tarafından atanan ve İcra Vekilleri Heyetine başkanlık eden Başvekalet makamı kurulmuştur.¹ 10 Ocak 1945 tarihinde, 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun anlamda değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş hali olan 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek İcra Vekilleri Heyetinin adı Bakanlar Kurulu, Başvekaletin adıysa Başbakanlık olarak değiştirilmiştir.² Ancak 1952 yılında, 4695 sayılı Anayasa ilga edilerek 1924 Anayasası'nın ilk hali tekrar yürürlüğe konulmuş; Başbakanlık makamının adı yeniden Başvekalet olmuştur.³ 1924 Anayasası'nı yürürlükten kaldıran 1961 Anayasası'nın kabulünden 2018'e kadar Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kavramları kullanılmıştır.⁴ 2018'de başbakanlık ve bakanlar kurulu kaldırılarak yürütme yetkisi tamamen cumhurbaşkanına verilmiştir.

Başbakanlar

<timeline> ImageSize = width:800 height:auto barincrement:12 PlotArea = top:10 bottom:50 right:130 left:20 AlignBars = late

DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/1920 till:09/07/2018 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1920

Colors =

 id:ind   value:rgb(0.8,0.8,0.8)

BarData =

 barset:PM

PlotData=

 width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till
barset:PM
from: 03/05/1920 till: 24/01/1921 color:red text:"Atatürk" fontsize:10
from: 24/01/1921 till: 09/06/1922 color:red text:"Çakmak" fontsize:10
from: 12/06/1922 till: 04/08/1923 color:red text:"Orbay" fontsize:10
from: 14/08/1923 till: 27/10/1923 color:red text:"Okyar" fontsize:10
from: 01/11/1923 till: 21/11/1924 color:red text:"İnönü" fontsize:10
from: 21/11/1924 till: 06/03/1925 color:red text:"Okyar" fontsize:10
from: 06/03/1925 till: 27/09/1937 color:red text:"İnönü" fontsize:10
from: 27/09/1937 till: 25/01/1939 color:red text:"Bayar" fontsize:10
from: 25/01/1939 till: 09/07/1942 color:red text:"Saydam" fontsize:10
from: 09/07/1942 till: 07/08/1946 color:red text:"Saracoğlu" fontsize:10
from: 07/08/1946 till: 09/09/1947 color:red text:"Peker" fontsize:10
from: 10/09/1947 till: 16/01/1949 color:red text:"Saka" fontsize:10
from: 16/01/1949 till: 22/05/1950 color:red text:"Günaltay" fontsize:10
from: 22/05/1950 till: 27/05/1960 color:blue text:"Menderes" fontsize:10
from: 28/05/1960 till: 05/01/1961 color:ind text:"Gürsel" fontsize:10
from: 20/11/1961 till: 20/02/1965 color:red text:"İnönü" fontsize:10
from: 20/02/1965 till: 27/10/1965 color:ind text:"Ürgüplü" fontsize:10
from: 27/10/1965 till: 26/03/1971 color:green text:"Demirel" fontsize:10
from: 26/03/1971 till: 17/04/1972 color:ind text:"Erim" fontsize:10
from: 17/04/1972 till: 15/04/1973 color:yellow text:"Melen" fontsize:10
from: 15/04/1973 till: 25/01/1974 color:ind text:"Talu" fontsize:10
from: 25/01/1974 till: 17/11/1974 color:red text:"Ecevit" fontsize:10
from: 17/11/1974 till: 31/03/1975 color:ind text:"Irmak" fontsize:10
from: 31/03/1975 till: 21/06/1977 color:green text:"Demirel" fontsize:10
from: 21/06/1977 till: 21/07/1977 color:red text:"Ecevit" fontsize:10
from: 21/07/1977 till: 05/01/1978 color:green text:"Demirel" fontsize:10
from: 05/01/1978 till: 12/11/1979 color:red text:"Ecevit" fontsize:10
from: 12/11/1979 till: 20/09/1980 color:green text:"Demirel" fontsize:10
from: 20/09/1980 till: 13/12/1983 color:ind text:"Ulusu" fontsize:10
from: 13/12/1983 till: 31/10/1989 color:yellow text:"Özal" fontsize:10
from: 09/11/1989 till: 23/06/1991 color:yellow text:"Akbulut" fontsize:10
from: 23/06/1991 till: 20/11/1991 color:yellow text:"Yılmaz" fontsize:10
from: 20/11/1991 till: 16/05/1993 color:purple text:"Demirel" fontsize:10
from: 25/06/1993 till: 06/03/1996 color:purple text:"Çiller" fontsize:10
from: 06/03/1996 till: 28/06/1996 color:yellow text:"Yılmaz" fontsize:10
from: 28/06/1996 till: 30/06/1997 color:orange text:"Erbakan" fontsize:10
from: 30/06/1997 till: 11/01/1999 color:yellow text:"Yılmaz" fontsize:10
from: 11/01/1999 till: 18/11/2002 color:blue   text:"Ecevit" fontsize:10
from: 18/11/2002 till: 14/03/2003 color:orange text:"Gül" fontsize:10
from: 14/03/2003 till: 28/08/2014 color:orange text:"Erdoğan" fontsize:10
from: 28/08/2014 till: 24/05/2016 color:orange text:"Davutoğlu" fontsize:10
from: 24/05/2016 till: 09/07/2018 color:orange text:"Yıldırım" fontsize:10 

</timeline>

Ayrıca bakınız

• Türkiye cumhurbaşkanı
• Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı
• Türkiye başbakan yardımcısı
• Türkiye Başbakanlık müsteşarları listesi
• Çankaya Köşkü
• Çengelköy Köşkü

Kaynakça

Orijinal kaynak: türkiye başbakanı. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩

3. 5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952 ↩

4. ↩

Kategoriler